اقتصاد ایران یکی از اقتصادهای متنوع و  تنها کشور در خاورمیانه است که کالاهای صادراتی متنوعی را صادر می‌‌کند. این کالاها را در سال‌‌های اخیر، صندوق بین‌المللی پول نیز تأیید کرده است.

تلاش‌‌های دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای محدودکردن توانایی تهران در ساخت زرادخانه‌ای نظامی در منطقه، می‌تواند پیامدهایی داشته ‌‌باشد و ممکن است پویایی اقتصادی منطقه‌‌ای را دوباره برقرار سازد؛ زیرا ایران دومین کشور بزرگ خاورمیانه از لحاظ جغرافیایی و جمعیت است، و درآمدهای آن از تولید ناخالص داخلی در سال گذشته به  400 میلیارد دلار رسیده است. بازار سهام ایران یکی از بزرگ‌ترین بازارهای کشورهای پنجگانۀ شورای همکاری خلیج فارس است و حجم آن بالغ بر 95 میلیارد دلار با گردش مالی روزانه‌‌ای معادل 100 میلیون دلار است[1].

در سال‌‌های گذشته، تحریم‌ها ابتکار‌‌عمل و فراست ایرانیان را به چالش کشید و آن‌‌ها را مجبور به ارائۀ راه‌‌ها و ابزارهایی برای توسعۀ بخش‌‌های اقتصادی مستقل، ازجمله نفت و مشتقات آن کرد؛ اگر ایران این مرحله از تحریم‌‌های بین‌المللی را پشت سر بگذارد، تولید نفت برای فروش را آغاز و ده‌‌ها میلیارد دلار کسب خواهد کرد، که در این‌‌صورت، به شرکت‌‌هایی خارجی برای تقویت محیط اقتصادی کشور احتیاج پیدا کرد. و این‌چنین، فرصت‌‌های بزرگی برای سرمایه‌‌گذار خلیجی در اقتصاد ایران پدید خواهد آمد.

پرسشی مطرح می‌‌شود: آیا نگاه تجاری مثبت بر ژئوپولتیک منطقه‌‌ای غلبه می‌‌کند؟

اخبار مربوط به بازگشت ایران به بازارهای مالی و نفتی بین‌المللی، مجموعه‌‌ای از انتقادها و بحث‌‌‌‌و‌‌جدل‌‌هایی را به‌‌همراه داشت که حاکی از ناراحتی برخی از همسایگان این کشور است؛ بااین‌حال، برخی اقتصاددانان و سرمایه‌‌گذاران جهان، به‌‌خصوص کشورهای اروپایی، شعارهایی حمایتی در پویاساختن اقتصاد ایران بعد از حدود سه دهه انزوا، سرداده‌‌اند. گشایش سیاسی ایران برای چندین سال، یکی از تحولات ویژه و مثبت در ارتباط با دارایی‌‌های بازارهای نوظهور و مرزی بود. این بازارها طی بیش از یک سال چشم‌‌به‌‌راه لغو تحریم‌‌های ایران بودند[2].

صادرات غیرنفتی ایران

تولید، حمل‌و‌نقل، تجارت و گردشگری از بزرگ‌ترین بخش‌‌های غیرنفتی مهم در ایران‌اند، که روی‌هم‌رفته، 70 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌‌دهد. این بخش منبع مهم رشد غیرنفتی در کشور بود، اما محدودیت‌‌های دولت ایران در تعاملات بانکی با سایر نقاط جهان، افزایش تورم و افزایش بیکاری -20٪ به گزارش بانک جهانی – از جملۀ دلایلی بود که سبب شد دولت در جهت کاهش تحریم‌‌ها بکوشد.

کشور قطر -از آن جهت که نزدیک‌‌ترین همسایه به ایران است- پس از توافق هسته‌‌ای، بزرگ‌ترین ذی‌نفع بوده است، به‌‌ویژه ازآنجا‌‌که دو کشور از دیرباز روابطی داشته‌اند، و پس از آن‌که قطر با کشورهای حاشیۀ خلیج فارس اختلاف پیدا کرد، همکاری میان دو کشور قوی‌‌تر شد؛ به‌‌طوری‌‌که ارزش صادرات غیرنفتی ایران به قطر در سال گذشته، 145میلیون دلار بوده، که نسبت به سال‌های گذشته، 148 درصد افزایش یافته است[3].

در طرف مقابل، هزینه‌‌های پروژه‌‌های زیربنایی و توسعه در بازارهای خاورمیانه و منطقۀ خلیج افزایش یافته است، و این امر مستلزم تمرکز ایران بر صنعت فولاد و تولید سیمان است. این محصولات را می‌‌توان از طریق کشورهای حوزۀ خلیج، مانند امارات متحدۀ عربی و یا کویت عرضه کرد.

تجارت تاریخی بین ایران، امارات متحدۀ عربی و کویت، از دیرباز برقرار بوده است، به‌‌ویژه بخش جنوبی ایران که نزدیک‌ترین نقطه به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. در این مناطق، هزینۀ حمل‌‌و‌‌نقل، که بخش بزرگی از هزینه‌‌های سرمایه را شامل می‌‌شود، کمتر است، زیرا زمان کوتاه‌تری می‌‌برد. از لحاظ تجربه هم، ایران دارای بیش از 100 سال تجربۀ تولید در منطقه است.

منابع طبیعی ایران و سرمایه‌‌گذاری خارجی

دیدگاه تهران پیرامون منابع طبیعی‌‌اش همواره با نگرانی همراه بوده است. آن‌ها معتقدند که کشورهای همسایه و تولید‌‌کنندۀ انرژی مانند عراق و قطر این منابع را تخلیه می‌‌کنند، زیرا برخی از میدان‌‌های نفت و گاز ایران در مرزهای مشترک قرار دارند.

درواقع، ایران نیازمند سرمایه‌‌گذارانی خارجی برای توسعۀ صنعت هیدروکربن‌‌ و بازسازی بخش نفت است. تا‌به‌حال از این منابع مشترک به‌‌طور واقعی و مؤثر استفاده نشده است و سفرهایی آقای ظریف بعد از توافق هسته‌‌ای هم گویای این امر است. ایران، رتبۀ اول جهانی در ذخایر فسیلی، بر بهره‌‌مندی از ذخایر نفت و گاز اصرار دارد، و انتظار می‌‌رود که گشایش بازار‌‌های ایران بازده سودآوری را برای اقتصاد این کشور در پی داشته باشد. علاوه بر این، یکی دیگر از بخش‌‌های جذاب و نسبتاً بکر و دست‌‌نخورده در ایران معادن‌‌ این کشور است. معادن ایران، به‌‌ویژه معادن روی و مس، بسیار عظیم‌اند و در دهۀ گذشته شاهد سرمایه‌‌گذاری و دخالت خارجی بسیار کمی بوده است. دولت 90 درصد از این بخش را در کنترل خود دارد و برای تعیین اولویت‌‌ها در جهت جذب شرکت‌‌های بیشتر و تشویق سرمایه‌‌گذاری، مجدانه تلاش می‌‌کند، اما در جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی و به‌‌کارگیری آن در این زمینه، هنوز هم موانعی وجود دارد. به‌‌طوری‌‌که اگر بخواهیم ایران را با شورای همکاری خلیج فارس مقایسه کنیم، سرمایه‌‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال گذشته کافی نبوده است. 

بخش اینترنت و تجارت الکترونیک در ایران

مهم‌ترین شاخص دسترسی به شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، شاخص کاربران اینترنت است که نشان‌دهندۀ آمادگی کشورها برای اقتصاد دیجیتال است. اینترنت و تجارت الکترونیک یکی دیگر از بخش‌های داغ برای سرمایه‌گذاری در ایران است. آمارها نشان می‌‌دهند که تعداد کاربران اینترنت در سال 2017 م، به بیش از 65 درصد رسیده است، و ایران از نظر استفاده از اینترنت در رتبۀ 17ام جهان قرار دارد.[4]

خرده‌فروشان محلی اینترنت همچون شرکت Digikala ECommerce Company  که سهم عمده‌‌ای (تقریباً 85٪) در بازار ایران دارد، اخیراً موفق به سرمایه‌‌گذاری بین‌المللی شده است.

اگرچه ایران از سیستم پرداخت بین‌المللی محروم است، بااین‌حال، زیرساخت‌‌ها و سیستم‌‌های پرداخت دیجیتال بسیار پیشرفته‌‌ای دارد. سیستم پرداخت این کشور، شتاب Shetab) (Interbank Network نامیده می‌‌شود، این سیستم به لحاظ فنی بسیار پیشرفته و ایمن است و بسیاری از مردم از حق دسترسی به آن برخوردارند.

بیشتر خریدها از طریق اینترنت پرداخت می‌‌شوند، اما، به عنوان وسیله‌‌ای برای جلب اعتماد، برخی از سایت‌‌های تجارت الکترونیک گزینه پرداخت پول در هنگام تحویل کالا را دارند.

نتیجه

بازگشت ایران به عرصۀ اقتصاد جهانی ممکن است برخی از کشورهای منطقه را آزار دهد، و تنش‌‌های ژئوپلیتیک قطعاً مانع رشد روابط اقتصادی و تجاری بین ایران و برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواهد شد. عوامل ژئوپلیتیک در منطقه، کشورهای حوزۀ خلیج فارس و همچنین ایران را مجبور می‌‌کند تا روشی برای مدیریت روابط سیاسی و اقتصادی خود در آینده، به کار گیرند.

کشورهای حاشیۀ خلیج در روابط خود با ایران و همچنین دیگر کشورهای جهان، به قوانین بین‌المللی متعهدند، به‌‌ویژه در موضوع عدم دخالت در امور داخلی کشورها؛ به همان اندازه هم نیازمند فنون مدیریت سیاست بین‌المللی و اقداماتی به‌‌دور از خشونت و جنگ‌اند و ممکن است مبنای روند بازسازی سیاست‌های آینده برگرفته از وضعیت کنونی باشد، و چه‌‌بسا بهتر است روند بازسازی سیاست‌‌های آینده‌‌محور براساس وضعیت فعلی متمرکز شود.

منابع

1. Thoughts from a Renaissance man Iran – the next 10 years –

  https://enterprise.press/wp-content/uploads/2017/07/RenMan-CE3_labour_MENA_jobs2.pdf

  1. افزایش 148درصدی صادرات از بوشهر به قطر- http://www.irna.ir/fa/News/82750472
  2. ایران چند کاربر اینترنت دارد؟ http://www.asriran.com/fa/news/531797

اشتراک گذاری
حيدر الخفاجي
پژوهشگر مسائل خاورمیانه در مرکز مطالعات و برنامه‌‌ریزی البیان، و کارشناس روابط ایران و عراق، دارای مدرک کارشناسی در رشته مطالعات اسلامی از دانشکده بیرکبیک- دانشگاه لندن و مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه میدلسکس، و در حال‌‌حاضر به تحصیل در مقطع دکترای حرفه‌‌ای در رشته فرهنگ‌‌های اسلامی مشغول می‌‌باشد.

مقالات مرتبطنویسنده موضوع ها